Болор хундага

Залхуугаа завгүй гэж халхлах шаардлагагүй тийм завгүй өдрүүд өнгөрч, үүний дараа ангийнхантайгаа үдэшлэгдэв... Одоо дулаан хөнжлөөрөө хөлөө хучаад дуугүй дүмбийж суудаг ч намайг хамгийн тэвчээртэй сонсдог мөн намайг энэ ертөнцтэй холбож өгдөг найзаа өвөр дээрээ тавиад түүний гар дээр хуруугаа гүйлгэн илбэж байна. :-)Ээлжит нэгэн өгүүлэл...

Таван жилийн өмнө өдөр бүр очдог дэлгүүрийн шилэн лангууны цаана шив шинэ, гэрэл ойсон болор хундага байлаа. Анх харсан мөчид борхон зүрх минь түг түг хийгээд урьд өмнө нь мэдэрч байгаагүй мэдрэмж төрсөн нь дурлал байж шүү дээ. 

Гэвч би дэлгүүр рүү орж болор хундаганы үнийг асуусангүй, зүгээр л үнэтэй байх би авч чадахгүй байх, түүнийг худалдаж авахын тулд би тэрбумтан болох шаардлагатай байх гэж бодоод л өнгөрсөн юм. Болор хундаганаас дарс шимэн уухад биш, түүнийг дэлгүүрийн лангуун дээрээс харахад илүү таатай санагдаж байлаа. Гэхдээ орой бүр түүнээс дарс шимэн ууж байна гэж мөрөөдөх дуртай байсныг нуух юун. Уг хундагыг харах бүрийдээ "Минийх болоорой" гэж сэтгэлдээ шивнэнэ.

Болор хундага минийх болсонгүй, би ч түүнийг авах гэж хичээсэнгүй, хундаганы үнийг ч асуусангүй, тэгсэн хэрнээ өдөр бүр дэлгүүрийн шилэн лангууны цаанаас түүнийг шуналтайяа ширтэн зогсоно. 

Нэгэн өдөр дэлгүүрийн шилэн лангууны ард миний хундага байсангүй. Тэр нэгэн эмэгтэйн гарт байлаа. Хэрэв би тэр эмэгтэйн оронд байсан бол болор хундагаа унагаад хагалчих вий гэсэндээ тас зуураад зогсох байсан биз, гэтэл өнөө эмэгтэй болор хундагыг минь хайнгадуу, огт ач холбогдол өгөлгүй нэг гараас нөгөө гартаа шидэлж зогсох аж. Түүнд өмнө нь олон хундага байсан бөгөөд, ирээдүйд ч олон хундага худалдан авах тул миний болор хундага түүний хувьд үнэ цэнэгүй мэт...

Мөрөөдлийн болор хундагаа өөр нэгэнд алдсан хэдий ч сэтгэлээр нэг их унасангүйд, дурлал тийм ч шаналалтай биш юм гэж бодоод л өнгөрсөн. За тэгээд удалгүй найзаас маань улаан хайрцагт хийж, цэнхэр туузаар чимэглэсэн бэлэг ирсэнд нээж үзвэл болор хундага - гайхалтай хийцтэй, бат бөх болор хундага. Түүнийг барихдаа унагачих вий гэж эмээхгүй хэрнээ, унагаачихсан ч яадаг юм гэсэн хайхрамжгүй сэтгэлгүйгээр түүнээс дарс шимэн ууна. Дарс ч амттай, хундага маань дарсны амтыг улам чимэх нь түүнийг уруулдаа хүргэж салгахгүй баймаар санагдуулдаг байлаа.

Гашуун дарсны амтыг бал бурмаар сольдог хундага минь гарт байсан тэр үед миний анх дуралсан хундага дэлгүүрийн лангуун дээр буцаад иржээ. Өнөөх эрээ цээргүй эмэгтэй түүнийг минь газар унагаад ирмэгээс нь хэлтэлсэн байлаа. Унагаж хэлтэлчихээд буцаагаад өгчихөж шүү дээ. Муу эмэгтэй... Миний болор хундага урьдынх шигээ гэрэлтэж, үзэсгэлэн төгс байдлаа алдаагүй боловч эмтэрхий ирмэгтэй болжээ. Гарт минь өөр нэгэн болор хундага байна. Гашуун дарсыг бал бурам болгодог болор хундагатай байж эмтэрхий хундагаар яах билээ...

Намайг өөрийн болор хундаганаасаа өдөр бүр дарс шимэн суух хооронд анх дурласан болор хундага маань хэд хэдэн удаа зарагдаж, хэд хэдэн удаа буцаагдав... Заримдаа түүнийг худалдан авсан хүн нь буцаадаг ч заримдаа тэр өөрөө буцаад ирсэн байдаг байлаа. 

Гартаа "Минийх" гэсэн тодотголтой шилэн хундагатай хэдий ч "минийх биш" гэсэн тодотголтой шилэн хундагыг хааяа харж, шохоорхон зогсоно. 

Ингээд 4 жилийн дараа би нүүхдээ найзын маань өгсөн хундага надтай хамт нүүхийг хүсээгүй тул гэртээ үлдээлээ. Болор хундага маань эзэндээ дэндүү хайртай тул өөр хэн нэгний хундага болохыг зөвшөөрөхгүй гэж мэдэж байсан тул санаа амар түүнийг шилэн тавиур дээр үлдээж чадна. 

Шинэ байшинд ороод өөрийн болор хундагаа бусад бүх зүйлээс илүү саналаа. Надад дарс байсангүй, дарс байсан ч өөр хундаганаас уухыг хүссэнгүй. Гэвч би хундага барьсан үедээ дарсанд дурлаад байснаа мэдэрч, дарсгүй амьдрал эрүүл ухаалаг амьдрал мэт мэдрэгдэх болсон үеэс би хундагаа нэгэнт үгүйлэхээ байжээ. Надад одоо хундага хэрэггүй. 

Тун удалгүй өнөө өдөр бүр очдог дэлгүүрийн худалдагчаас захидал ирлээ. "Өдөр бүр шилэн лангууны цаанаас шохоорхон хардаг байсан болор хундагыг чамд бэлэглэхээр шийдлээ. Чи өдөр бүр харсаар байгаад чинийх болхоор шийдсэн юм байлгүй энэ хундага, эд зүйл ч бас амьтай байдаг юм гэнэ билээ. Өөрийн эзнээ өөрөө сонгож, харцыг нь булаадаг юм гэнэ билээ." 

Энэ захидлыг аваад ухаангүй баярлав. Сэтгэл хөдлөлөө дарж чадахгүй балмагдав... Гэвч дэлгүүрийн эзэнд хариу захидал бичихээ түр хойшлуулан хүлээж, сэтгэл хөдлөлгүй үедээ хариулах нь зөв, болор хундага эмзэг бөгөөд нандин, түүнийг унагааж сэвтээх хэрэггүй... олон удаа эмтэрч болох ч нэг л удаа хагарна...

Маргааш нь... Анх дуралсан болор хундага дэлгүүрйин эзний захиаг уншиж дуусах хүртэл надад үнэ цэнэтэй байжээ. Минийх болох боломжтой болсон цагт үнэ цэнээ алддаг нь миний шуналтайгаас л болсон болов уу? 
Найзынхаа өгсөн болор хундагыг гартаа чанга атгаагүйн учир нь би дэлгүүрээс аваагүй өөрөө хүрээд ирсэн болохоор тэгээ байлгүй. 

Би дахин нүүхдээ болор хундага авахгүй. 
Анх дуралсан болор хундаганаас ч дарс амсахгүй. Миний харцыг дахиад булаах болор хундага хайж шинэ дэлгүүр оръё доо. 

 жич: зүрх бор биш улаан байдаг гэж би бодож байна.

Хоёр жилийн өмнө ЁС ЗҮЙ гэдэг хичээл дээр энэхүү илтгэлийг бичиж байж билээ. Түүнээс хойш энэхүү файл тоос шороонд дарагдан D disc дотор хоёр жилийг үджээ.

Хүүхдийн хүмүүжилд бидний нөлөөлөл

Хүн болгон математикч болох албагүй

Гэхдээ тэд бүгд л эцэг эх болцгоодог гэдэг үг байдаг.

Таны бяцхан үр, таны бяцхан дүү өнөөдөр хэр зөв хүмүүжиж, төлөвшиж байгаа бол, та тэр бяцхан иргэнд аав ээжийн хувьд, ах эгчийн хувьд ямар үлгэр дуурайл үзүүлж байгаа бол?... Энэ бол бодууштай л зүйл юм.

            Бидний хойч залгамжлагч халаа болсон хүүхэд багачуудын хүмүүжлийн асуудал гүн доройтолд ороод байна гэж миний зүгээс дүгнэдэг. Түүний олон жишээ байна: Хамгийн сүүлийн үеийн баттай эх сурвалжаас 2008 оны байдлаар бага насны хүүхэдтэй холбоотой 504 гэмт хэрэг гарсны зөвхөн 16 нь бидний гудамжны гэж хочилдог гэр бүлийн хараа хяналтгүй хүүхдүүдийн оролцоотой байсан байна. Бусад 488 бага насны гэмт хэрэгтээс 350 орчим нь эцэг эхийн хараа хяналтанд байсан ажээ. Мөн тамхичдын нас улам залуужсаар 11-12 насны жаахан хүүхдүүд тамхи татах үзэгдэл гарч байна. Энэ бүхэн намайг энэхүү илтгэлийн сэдвээ хүүхдийн хүмүүжлийн талаар сонгоход хүргэлээ.

            “Хүн эхээс төрөхдөө муу хүн болж төрдөггүй” хэмээх үг байдаг. Аливаа хүн харам сэтгэл, атаархуу зан, хайрлаж энэрэх сэтгэлтэй байх, худал хэлэх, хулгай хийх дадалтай болох, бусдыг хүндлэх, бусдад туслах эрмэлзлэлтэй байх зэрэг шинж чанаруудын ихэнх нь байгалиас заяасан бус олдмол зүйл бөгөөд, төрөхдөө эдгээрээс өчүүхнийг өөртөө агуулж байдаг, харин амьдрах явцдаа тэдгээрийг хөгжүүлж эсвэл заримыг нь гээдэг гэдэгт би итгэдэг.

“Хүн болох багаасаа

Хүлэг болох унаганаасаа” гэдэг. Хүний төлөвшилийн гол цөм 0-16 насанд бүрэлддэг. Энэ нас эцэг эхийн гар дээр хүмүүждэг нас билээ. Тэгэхээр хүүхдийн хүмүүжилд эцэг эхийн үүрэг асар их байдаг. Цэцэг цэврүү шиг хөөрхөн хүүхэд гэж хүмүүс хүүхдээ өхөөрдөх нь бий. Тэр ч утгаараа хүүхдийг цэцгээр төлөөлүүлэн үзье. Цэцэг хөрс шорооноос шим тэжээл авч ургадгийн адил гэр бүл хүүхдийн зөв бодол, зөв хүмүүжлийн шим тэжээлийг бүрэлдүүлж өгөх ёстой. Өөрөөр хэлбэл эцэг эх хүүхдэдээ зөв үлгэр дуурайл үзүүлж, дэргэд нь хэрэлдэх, ёс бус үг хэллэг хэлэхээс зайлсхийх нь зөв. Эцэг эхийн үйлдэл хүүхдэд шууд тусдаг. Өөрөөр хэлбэл хүүхэд тэдгээрийн хэлж буй үг, хйиж буй үйлдлийн зөв бурууг ялгаж салгаж чаддаггүй учраас бусад эрэгтэй хүмүүсийг аав шигээ, эмэгтэй хүмүүсийг ээж шигэ төсөөлж, амьдралыг үзэх үзлийн анхны хувилбарыг эцэг эхээсээ хуулбарладаг. Мөн бусадтай харилцахдаа гэр бүлийнхэн хоорондоо хэрхэн харьцаж байгааг үлгэрлэн харуулдаг. Үүнийг ухаарсан нэгэн мэргэн хүн “Хүүхэд бол гэр бүлийн толь” хэмээх мэргэн үгийг хэлсэн биз ээ. Алтан нарны цацраг арчаагүй бяцхан дэлбээг тэтгэн цэцгийн цоморлиг босгодог шиг багшийн үг бүр хүүхдийн оюун ухаанд шууд тусан үлддэг. Тиймээс багшийг наран адил бодож, үг бүрийг нь нарны цацраг адил санахад хэлсдэхгүй болов уу? Эцэг эхийнхээ үгийг сонсдоггүй эрх хүүхэд ч гэсэн багшийнхаа үгийг нэгийг ч гээлгүй биелүүлж байх нь ажиглагддаг. Иймээс хүүхдийнхээ багшаар дамжуулж хүүхдэдээ эцэг эхийн зүгээс хэлж чаддаггүй ч тэднийг мэдээсэй гэж хүсдэг олон зүйлсийг сургаж болох юм. Үүнийг мэддэг эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ багштай сайн танилцсан байдаг юм. Нэг цэцэрлэгт ургадаг цэцэгсээс нэг нь л хатаж гандахад бусдадаа халдан тардаг. Тиймээс таны хүүхдийн найз нөхөд, ангийн андуудын хүмүүжил ч бас таны анхаарууштай зүйл юм. Хүнийг нөхрөөр нь шинждэг гэж хүмүүс ярьдаг шүү дээ. Модны дэргэд ургадаг цэцэг модыг өндөрт ургах тусам даган дээшээ тэмүүлж байдаг учраас модны ёроолд ургадаг цэцэг бусдаас өндөр ургасан байдаг, энэ лугаа адил ухаалаг зөв зүйлийг зааж сургах ах эгчтэй хүүхдүүд амжилттай байх нь олонтаа. Энэ үгээр ах эгч нь ямар амжилт гаргана хүүхэд түүнд тэмүүлж байдаг юм гэсэн бодлоо илэрхийлэхийг хүслээ. Таны амжилт мөн таны дүүгээсээ хүлээх хүндлэлийг өсгөх нь гарцаагүй. Миний бодлоор хүмүүсийн гаргадаг нийтлэг алдаа нь тэд бүгд л бусдаар хүндлүүлэхийг хүсдэг атлаа, өөрөө бусдыг хэр хүндэтгэдэг бол... Өөрөөсөө ахмад хүнийг хүндлэхгүй байж, жаахан дүүгээ өөрийгөө хүндлэ гэж шаардах нь тухайн хүний ухамсар дорой байгааг илтгэх болов уу?

            Нялх хүүхдийн оюун санаа цав цагаан цаастай адил гэх үг байдаг. Хүүхэд тэр цав цагаан цаасан дээрээ хамгийн түрүүнд аав ээжийнхээ дүр зургийг буулгадаг болов уу?

... Хараад л инээмсэглэж, амттай сайхан сүүгээр хооллодог сайхан үстэй үзэсгэлэнтэй эмэгтэй миний ээж юм байна гэж баярлана. Харин үргэлж өхөөрдөн тоглож, хайрлан энхрийлдэг баргил хоолойтой бахим эр миний аав юм байна хэмээн бахархана. Гэтэл нэгэн өдөр аав ээж нь маргалдаж, уурандаа элдэв үгээр бие биеэ хэлж гэж бодъё. Тэр хүүхдийн сэтгэлд байгаа аав ээжийнх нь зурган дээгүүр хар будаг асгаран урсах болно. Тийм биш гэж үү? “Бурхан мэт сэтгэж, хайрлан хүндэлж байдаг эцэг эхийнх нь тухай бодол нь гэнэт үгүйсгэгдэнэ гэдэг хүүхдэд маш том цохилт болох байхаа. Ой санаанд нь байсан гэр бүлийн аз жаргалтай дурсамж бүдгэрэн, муу муухай дурсамжийг цагаан цаасандаа нэмж зурна. Тэр муухай дурьдатгалыг баллуурдан арилгасан ч хэтэрхий чанга дарж зурснаас болоод, ор мөргүй арилаад өгөхгүй. Бүдэг бадаг үлдэж, хожмын өдрийн аз жаргалыг нь үлээн хийсгэнэ.

            Орчин үеийн квантын физик хүний бодол санаа өөрт эргэн ирэх соронзон долгионыг үүсгэдэг юм гэдгийг батлаад байна. Өөрөөр хэлбэл хүн аливаа зүйлийг үргэлж бодсноор тухайн зүйлийг биелэлээ олох магадлалыг нэмэгдүүлж байна гэсэн үг. Тиймээс хүүхдээ эерэг үзэл бодолтой, өөдрөг сэтгэлгээтэй болгож өсгөхөд анхаарах хэрэгтэй. Мөн хүн бол өөрийн оюун санааныхаа сав нь юм. Ямар ч хүн болор тавагтай амтгүй хоолноос илүү энгийн шаазан тавагтай амттай хоолыг илүүд үздэг. Иймд ухаалаг эзэгтэй ямагт аяганыхаа өнгөнд бус хоолныхоо амтанд илүү анхаарна. Та ч бас хүүхдээ ухаалаг хүн болоосой гэж хүсч байгаа бол аливаа зүйлийн өнгөнд бус дотоод мөн чанарт түшиглэн дүгнэлт хийдэг сэтгэлгээтэй болгох хэрэгтэй болов уу?

            Миний ажигласнаар Монгол хүмүүс хүүхдийн өөртөө итгэх итгэлийг мохоож, худал хэлэхээс өөр замгүй болгодог юм шиг санагддаг. Яагаад гэвэл тэд хүүхдийг буруу зүйл хийхэд нь зөөлөн үгээр ухааруулахын оронд шууд л чанга дуу хатуу үгээр загнадаг. Тэд хүүхэд гэнэн томоогүйгээсээ алдаа гаргадгийг хүлээн зөвшөөрдөггүй, хүүхдээсээ түүнд ахадсан зүйлсийг шаарддаг. Жишээ нь: Бат өөрийнхөө сурах бичгийг санамсаргүй алдчихжээ. Энэ тухайгаа ээждээ хэлэхийг хүсч, гэтэл өмнө нь номоо алга болгоход ээж нь түүнийг “тэнэг” гэж загнаж, алганы амт ч үзүүлж байсан удаатай учраас, тэр сурах бичгээ алга болгосон тухайгаа ээждээ хэлэлгүй, ямар нэгэн аргаар шинэ сурах бичигтэй болохоор шийджээ. Түүнд мөнгө байгаагүй болохоор Бат өөр хүүхдийн номыг хулгайлах, эсвэл ээждээ худал хэлж ном авах мөнгөө олохоос өөр арга байсангүй. Хэрэв Батын ээж түүнийг номоо алга болгосных нь төлөө зодож хатуурхаагүй байсан бол Бат хүүхдийн ном хулгайлж, ээждээ худал хэлэх шаардлагагүй байсан болов уу? Түүний ээжийн хувьд хүүхдийнх нь зөв хүмүүжлээс илүү дахин худалдаад авчих боломжтой сурах бичиг үнэтэй гэж үү? Мэдээж үгүй ээ... Харамсалтай нь хөөрхий эмэгтэй үүнийг ухамсарлаагүй байж болох юм.

         Нэмж хэлэхэд миний энэхүү илтгэл хэрэв та хүүхдээ орчлонгоос тасархай сайхан өсгөж хүмүүжүүлсний дараа хүүхэд тань ямар нэгэн зүйл тохиолдлооор нийгмийн муу муухай бүхнийг мэдвэл бүр илүү сэтгэлээр унах бус уу? Гэсэн асуултаар няцаагдах дөхөж билээ. Гэхдээ хүүхдийн хүмүүжлийн талаар надтай адилхан бодолтой явдаг багш маань хүүхдэд тэр бүхнийг үйлдлээрээ биш үгээр ойлгуулах хэрэгтэй. Хүүхэд муу муухай зүйл байдаг гэдгийг мэдэх нь манай гэр бүлд тийм зүйл байхгүй шүү дээ гэж ээж ааваараа бахархаж сэтгэл хангалуун амьдрах сэдэл төрүүлэх байх аа гэж хэлж билээ. Үнэндээ ингэж би аврагдаж байсан удаатай. Одоо энэхүү илтгэлээ уншаад сэтгэл үнэхээр хангалуун байна.

            Эцэст нь хэлэхэд та үргэлж Монголын бяцхан иргэдэд үлгэр жишээ болж яваарай!

Үхмээр санагдсан нэгэн өдөр

   

Би гэдэг хүн амьдралдаа дэндүү том сургамж болсон тэр нэгэн өдрийг ердөө мартдаггүй юм. Тэр үед болоод өнгөрсөн минут секунд бүрийг хэзээ ч мартахгүй биз? Үнэндээ тийм ч сайхан үйл явдал биш л дээ... Гэхдээ муу эхнэр бид хоёрын амьдралыг орвонгоор нь өөрчилж чадсан аймар ч юм шиг сайхан ч юм шиг явдал л даа.

    Хүн гэдэг амьтан ухаантай юм шиг атлаа бас дэндүү тэнэг ч юм шиг... Ямар нэгэн зүйлийг буруу гэдгийг мэдсээр байж хийгээд л байдаг. Болохгүй гэдгийг нь биеэрээ амсаж мэдэрч байж ухаардаг нь хүмүүсийг тэнэг гэдгийг өлхөөн батлаад өгч байгаа юм даа. Хашир хүн гэж хаширсан хүнийг хэлнэ ээ гэж... Архи гээч юманд бараг живих шахсан надад яг л тийм нэгэн явдал тохиолдсон юм. Бахархаад байхаар зүйл биш ч гэсэн сургамж болох юм болов уу гээд үүнийг дүү нартайгаа хуваалцах дуртай байдаг юм л даа. 

   Аймшигтай хүнд нэгэн ажлын өдөр өнгөрч "Өнөөдөр чинь яасан өдөр вэ? өдөржин даргад загнуулж хүмүүст ад үзэгдлээ" гэж бодсоор гэртээ ортол гэриийн богд маань аймар ууртай угтлаа. Аргагүй биз дээ би гэдэг хүн олсон хэдэн төгрөгөө хар усанд үрж, ажлын газраа согтуу ирээд жинхэнэ шоу тоглолт үзүүлээд түүгээр ч зогсохгүй гэртээ ирж түйвээгээд... ёстой л болгоод өгсөн байна лээ. За ингээд эхнэр минь  өнгөрсөн баларсан хамаг юмыг хамж аваад үгэлж гарах нь тэр дээ...  байнга найзуудтайгаа нийлж архи уудаг л гэнэ, хиртэй оймсоо орон доогуур бөөрөнхийлж шидлээ л гэнэ, засчих ёстой сандлыг засахгүй бүтэн сар боллоо л гэнэ үнэндээ арай сар болчихоогүй хорин хэд хонож байгаа даа гэж бодож суутал гэнэт "Төрүүлсэн ээж шигээ дурак новш, танайх удмаараа арчаагүй архичид" гэх нь сонсогдлоо. Би буруу сонсов уу??? Үгүй яалаа гэж надаас болж ээжийг минь ингэж хэлмэгдүүлнэ вэ? Олон жил тэвчээд энэ хараал идсэн үгсийг нь сонсож, загнуулж явлаа. Гэтэл эцэст нь өөд болсон ижийг минь доромжилж ясыг нь өндөлзүүлж байх гэж... хуцдаг халтар...

   "Төрүүлсэн ээж шигээ дурак новш, танайх удмаараа арчаагүй архичид" гэдэг үгийг сонсоод гараа өргөн авгайгаа алгадах хүртэл хоёр гурван хормын дотор ингэж бодож амжлаа. Гэдэс дотор бөөн хар чулуу орсон шиг пал хийгээд л явчихав. Ходоодонд өргөстэй том зараа тийчигнэж хатгуулаад дэлбэлэх гэж байгаа юм шиг санагдаж билээ. Энэ мэдрэмж ээжийг минь амьсгал хураасан яг л тэр мөчид төрж байсан санагдана. Нүд харанхуйлж, чих дүлийрээд сэтгэл дотроо гашуунаар цурхиран уйллаа. 
   Толгойд түмэн янзын бодол эргэлдэж, эргэн тойрноо нэг харлаа. Хүү минь нүдэндээ айдас дүүрэн нулимстай ээжийнхээ дэргэд ирсэн зогсчихож. Эхнэр минь нүүрээ даран цурхиран уйлж гарын салаагаар нь нулимс даган урсаж байв. Миний алгадсан хацар нь улаан гөврүү гарсан байлаа. Би гэдэг хүн хэсэг зогссоноо гэрээс гарлаа, харсан зүг рүүгээ явж үхмээр санагдлаа. Гэрээр дүүрэн уйлаан майлаан... Гараад хаашаа ч алхсан юм бүү мэд, яаж ирээд, яаж суусан нь ч мэдэхгүй нэг сандал дээр орь ганцаараа сууж байлаа. Үхмээр байна, үхмээр байна гэж өөртөө олон удаа давтан хэлсэн ч үнэхээр үхмээр байсан юм уу үгүй юм уу бүү мэд. Би чинь үхлээс үхтлээ айдаг хүн шүү дээ.

    Би гэдэг хүн гучин хэдэн насандаа архинд живж, амьдралаас ингэтлээ уйдчих гэж? Даан ч яав даа... Ээжийг минь буянтай буурал гэж ярьдаг байснаас тэнэг мангараар нь дуудаж байсан удаагүй. Тэгээд авгайгаа муу шулам гэж харааж зүхэж гарлаа. Архи авч уугаад, тас үсэрч бүхнийг мартан хорвоо ертөнцөөс тасармаар санагдсан ч гаслантай нь мөнгө байсангүй. Гэхдээ одоо бодоод байхад тэр үед надад ямар азаар мөнгө байгаагүй юм бэ дээ???

   Би чинь юу хийчихвээ??? Нүдний өмнүүр өдөр хоногууд урсан өнгөрч гурван жилийн өмнө нэгэн pub-д сууж байхад "Найз гэдгээ харуулаад энэ хундагыг тогтоочих" гэж хэлсэн баргил бүдүүн хоолой сонсогдлоо. Дараа нь ажил дээрээ банга хүртэж цалингаа торгуулчихаад түүнийг мартах гэж ууж байгаа хөөрхий залуугийн дүр төрх. Би гэдэг хүн ингээд л архичин болжээ. Үнэртээд огиудас хүрдэг байлаа, амсдаг боллоо, балгачихдаг боллоо, уудаг боллоо, одоо харин бараг живих гэж үгүй ээ живчихсэн байна. Гурван жилийн өмнө яг л тэр өдөр очоод "Уучлаарай би найз гэдгээ арай өөр юмаар батлан харуулъя" гэж хэлчихээд энэ өдөр буцаад ирвэл амьдрал ямар байх бол??? 

   Архи ууж ирээд агсам согтуу тавьж эхнэр хүүхдээ зовооно. Ямар сайндаа манай хүү цэцэрлэг дээрээ айл гэр болж тоглохдоо агсам тавьж байгаа согтуу хүн болж тоглох вэ дээ? Гэртээ ирээд зүгээр ч байхгүй юм хумаа эвдэж, заримдаа юмаа хулгайлж аваад архиар солиод уучихна. Цалинг надад өгөхөө болиод эхнэр сард хоёр удаа миний цалинг авах гэж ажил дээр ирдэг болсон байвал яах вэ? Ер нь л өнөө маргаашгүй ажлаасаа халагдах гээд дээсэн дөрөөн дээр дэнжигнэж явахад минь хэдийгээр маш муухай санагдсан ч эхнэр  маань зөв үгээ оноод хэлсэн шиг байгаа юм. Өмнө нь намайг архинаас гардаг элдэв эмчилгээнд явуулж, зодож заначиж, харааж зүхэж, уйлж унжиж, гуйж аргадаж яаж ч үзээд огтхон ч нөлөөлөөгүй юм. Архинаас гаръя гэсэн бодол чин сэтгэлийн угаас төрөөгүй байсан болхоор тэгсэн юм байлгүй дээ.

   Би өөрөө өөрийгөө хатуу зэмлэхээр шийдлээ. Өмнө нь үргэлж ч энэ ч болохгүй тэр ч бүтэхгүй байхад яаж архи уухгүй байх гэлээ гээд бөөн шалтаг тоочдог байлаа. Гэтэл яг л тэр өдөр, тэр сандал дээр бодит байдалтай зоригтойгоор нүүр тулан суулаа. Мэдээ орсон цагаас эхлэн миний амьдрал хүрд адил сэтгэлд эргэлдэж байлаа. Инээд цалгисан жаргалтай гэрт өссөн билээ. Халамжтай сайхан ээж, ноён нуруутай ухаалаг аав... Хүний урманд миний нүдэнд халамцуу харагдсан гэж үү тэд?? Үгүй шүү дээ. Гэтэл би өөрийн арчаагүй байдлаасаа болоод удам судраараа архичин хоч авч байдаг. Нэр хугарахаар яс хугар гэдэг юм. Үнэндээ яс хугарчих вий гэж үхтлээ айдаг би яагаад нэр хугарахаас огтхон ч айдаггүй юм бэ?? Ингээд насан өөд болсон хоёр буурлынхаа ясыг өндөлзүүлэхгүй байхсан гэж ч бодлоо. Тэр хоёр маань байсан бол хоёулаа намайг мөр бүтэн амьдраасай гэж хүсэх байсан. Эсвэл бурхны орноос намайг ухаараач гээд хараад суугаа ч юм бил үү? Толгойд түмэн янзын бодол, ямар ч эмх замбараагүй...

    Өөрийнхөө гар луу харлаа. Яг л энэ л гараараа түүнийхээ хуруунд хуримын бөгж зүүж өгч байсан бол өнөөдөр энэ гараараа түүний улаан нүүрэн дундуур нь алгадаад авчээ. Насан туршдаа жаргаана гэж авч суусансан гэтэл орой болгон бөөлжсөө угаалгаж, өдөр болгон нулимс, хараал хоёрыг нь урсгаж суух гэж??? Энгэрийг минь түшиж жаргах гэж надтай ханилсан гэтэл өнөөдөр гэрт орж эм, гадаа гарч эр болоод, ажлаа хийж, хүүхдээ асраад бас дээрээс нь галзуу шахуу болсон намайг харгалзах гэж... Ажил хийсэн царай гаргаж олсон хэдэн төгрөг маань үрж зарлагадаж, салхинд хийсгэж, эвдэж сүйтгэж байгаагийн маань хаана нь ч хүрэхгүй.
   Хөөрхий хүү минь ямар золгүй хувь тохиолоор над шиг арчаагүй хүнд хүрээд ирэв дээ. "Ааваа та дахиж архи уухгүй тийм ээ?" гэж ам өчиг дандаа авна. Хэзээ ч амалсандаа хүрч байгаагүй байхад минь "Тийм ээ аав нь уухгүй" гэж ичилгүй хэлэхэд минь чин сэтгэлээсээ итгэн баярлана. Хүү минь аав нь дахиж чинийхээ өмнө согтуу харагдахгүй. Үгээр биш чин сэтгэлээрээ амалж байна. Дахиж араатан шиг зан ааш гаргаж чамайгаа айлгахгүй. Хүн шиг сайхан амьдарна аа...
   Хүний сэтгэл жижгхэн оньсон түгжээгээр түгжигддэг шиг л санагддаг юм. Тэр оньсыг нээх ямар нэгэн зүйл байхгүй бол хэзээ ч хүний оюун санааг өөрчилж чадахгүй.

   Өмнө нь яаж ч оролдож байсан архинаас гаръя даа гэсэн бодол төрж байгаагүй юмдаг. Тэр үг харин миний сэтгэлийн оньсыг амархан тайлчихаж билээ.

   Хэдэн цаг ч суусан юм бүү мэд... Би олон зүйлийг бодлоо. түүнээс илүүг бодсон бол бараг гэгээрчих дөхсөн шүү. За ингээд босч хайш яайш болсон хувцас хунараа янзлаад гэрийн зүг алхлаа, алхаа түргэссээр, бүр түргэссээр гүйлээ. Найман давхар өөд харавсан сум шиг гүйсээр гэрийн хаалгаа тогштол надад онгойлгож өгөх шинжгүй ээ. Бас л согтуу ирж түйвээх нь гэж бодсон байх л даа. Гэхдээ яаж ч байсан муу эхнэр минь намайг гадаа хонуулж байсан удаагүй. Гэртээ ортол эхнэр хувцас хунараа цүнхэнд хийгээд явах гэж байлаа. Бүр аргаа барсан хүний л хийх зүйл байх даа... Уйлсаар байгаад давхраа нь арилтал нүд нь хавджээ. Намайг эв эрүүл сав саруул орж ирнэ гэж санаагүй байх. Би түүнийгээ тэвэрч нүдэн дээр нь үнслээ. Хайртай эхнэрээ тэвэрч үнсээгүй ямар удаа вэ? Ямар сайхан юм бэ? Эмэгтэй хүн дэндүү өр нимгэн юм. Хажиглаж түлхэж, уурласан ч үгүй... Миний уучлал гуйхыг, сайн сайхан амьдрал амлахыг минь, чин сэтгэлээсээ хайртайгаа хэлэхийг минь нэг ч үг нээгээгүй байхад сэтгэл зүрхээрээ мэдэрсэн юм уу гэлтэй. Хэн хэн нь үг дугарахгүй хэсэг зогслоо. Тэгээд би галын өрөөндөө очоод эвдэрсэн сандлаа авч хадлаа. Шөнө дөл болсон байхад солиотой ч юм шиг. Хажуу талын айл параа нүдэхэд би сандлаа яг хадаж дуусгалаа. Харин эхнэр маань багласан хүүгийнхээ хувцсуудыг буцааж шүүгээнд нь  хийлээ. Ингээд би хүүгийнхээ дэргэдүүр ороод унтлаа. Хүү минь хүзүүгээр тас тэвэрч унтлаа. Бид гурав нэг ч үг дугараагүй атлаа сэтгэл зүрхээрээ ойлгоцож байсан юм даа. Угаасаа өмнө нь улиг болтол нь амалсан болхоор амлалтын үгс тэдний чихэнд хий хоосон сонсогдох байсан биз? Үгээр биш үйлдлээрээ илэрхийлсэээн....
   Эрт босч эхнэртэйгээ нийлээд өглөөний цай бэлдлээ. Ингээд л миний амьдрал ер бусын гэгээлэг, эрүүл хэмнэлд орсон юм. Эхэндээ байнга л архи уумаар санагдаж байлаа, удалгүй хааяа л тэгж санагддаж боллоо. Маш их тэвчээр гаргасны хүчинд одоо огтхон ч тэгж санагдахаа больсон шүү. Заримдаа би өөрийгөө ухаарч чадсан сайн хүн гэж бодож бардамнах дуртай. Эхнэр маань ч гэсэн бурхны аврал гээч л тэр байх гэж ярьдаг юм. Үнэндээ эхнэрийн минь л аврал л даа. Олон хүмүүс яг л хэдэн жилийн өмнөх над шиг архинд живж, уусаж байна. Гэвч тэд гарч чадахгүй байсаар л... Тэгхээр би тэдний дэргэд догь амьтан байгаа биз дээ???
    За ингээд ахынх нь хэлэх үг бол ямар нэгэн зүйлд чин сэтгэлээсээ зорихгүй бол бүтэхгүй. Бие бол сэтгэл хаашаа яв гэсэн тэр зүг хийсдэг хамхуул шүү дээ гэж.

Бяцхан охиндоо...

Хорин дөрвөн жилийн өмнөх намрын нэгэн бороотой үдэш бяцхан чи минь мэндэлж, хар багаасаа өдөр бүр сонсдог байсан хаалганы хонхны дуу шиг час хийн уйлсан билээ. Тэр үдэш аав нь хөл газар хүрэхгүй хэрхэн баярлаж байсныг илэрхийлэхэд дэлхий дээрх бүх хэлний үгсээс яг тохирох үг олдохгүй биз... Төрөх гэж шаналж байгаа ээжийг нь хараад зүрх зүсэн өвдөхдөө, энэ өвчин шаналалын тал нь ч болов надад ирээсэй гэж бодож билээ. "Аав, ээж хоёр нь чамайг харах гэж мөн ч удаан хүлээсэн дээ, хурдан хүрээд ир үр минь" гэж сэтгэлдээ олон удаа хэлсэн. Аавынхаа энэ л үгийг сонссон юм шиг чи минь энэ хорвоо дээр мэндэлж үрийн зулай үнэрлэх азтай хувь заяаг ээж бид хоёртоо хайрласан. Охиныхоо баастай даавууг угааж байхдаа эцэг хүний жаргал энэ юм уу гэж боддог байж билээ. Хонгорхон охиныхоо зулайг үнэрлэхэд дэлхийн хамгийн тансаг цэцэг ч чамаас минь анхилуун үнэртэй байж чадахгүй байх гэж боддогсон. Ажил тарах дөхөхөөр чинийхээ үнэрийг үнэртэх гэж дэндүү яарч цаг минут тоолон хүлээж суудагсан. Гэртээ оруут гутлаа тайлаад л охин руугаа гүйнэ. Булбарайхан хацрыг нь үнсэж, зулайн үнэрийг нь үнэртэх гэж яарахад "Гараа угаалгүй хүүхдэд хүрлээ" гээд ээжид нь загнуулдагсан. Хол байхдаа хүртэл охиныхоо тухай бодоход үнэр нь үнэртэж, сэтгэл аз жаргалаар дүүрэн болдог байлаа. Хайртай охиноо элгэндээ тэвэрч, зулайг нь үнэрлээд, нойрсож байгааг нь хараад сууж байхад ээж нь дэргэд ирээд аавынх нь мөрийг налаад суудагсан. Ингээд суухад би гэдэг хүн энэ ертөнцийн хамгийн жаргалтай хүн юм шиг санагдаж ингээд л суугаад баймаар... Чи минь нойрондоо үнэгчлэн зүүдэлж аавыгаа айлгана. Орон дээр хэвтүүлээд унтуул бие нь амрахгүй гэж ээж нь зөндөө хэлнэ. Тэврээд суухад дэндүү сайхан байдаг болхоор охиноо тэврээд л суугаад байдаг байлаа. Нойрсож байхдаа охин минь дэндүү өхөөрдөм. Аав нь тэсэхгүй үнэрлээд л сэрээчихнэ, тэгээд л бас ээжид нь загнуулна. Дэндүү борог, хэнэггүй болохоор хайртай охиндоо хайртай гэдгээ хэлж байсан удаагүй. Гэхдээ аав нь охиндоо хайраа мэдрүүлсэн гэж боддог юм шүү.

 Даргадаа жаахан загнуулж сэтгэл гундсан үедээ охиныхоо төлөө хичээнэ гэж бодоход ямар ч хүнд хэцүү зүйлийг даваад гарах хүч чадалтай болсон шиг санагдаж ажлаа шамдан хийдэг байсан. Тэр үед залуу ч байж дээ. 

Эр хүн болсон хойно энэ насандаа тоотой хэд л уйлж байсан. Гэхдээ хамгийн гашуун нулимс, хамгийн хатуу шаналал хонгорхон охин чи минь өвдөөд эмнэлэгийн орон дээр хэвтэж байхад урссан юм шүү. Аз болоход бурхан тэнгэр ивээж энхрий охин чамайг минь ээж бид хоёрт нь үлдээсэн. Амьдралыг минь хоосолж, сэтгэлийг минь эмтлээгүйд бурханд талархаж аав нь одоог хүртэл нүгэл хилэнцээ тэвчиж явдаг юм шүү. 

Цаг хугацаа харавсан сум шиг улиран одож, охин маань сургуульд орлоо. "Шилдэг сурагч болсон охин минь" гэж ажлынхаа хүмүүст ярихдаа өмнө нь хэзээ ч тэгж байгаагүйгээр бардам байж билээ. Охиноо дэлхийн аварга болсон шиг баярлаж байж дээ тэр үед. Гэхдээ охин минь аавдаа л энэ дэлхий дээрх хамгийн эрхэм нандин, хамгийн ухаантай, хамгийн шилдэг охин шүү дээ. Чамайгаа юугаар ч дутаахгүй, яаж ч зовоохгүй амьдруулах гэсэндээ ээж бид хоёр нь ам муруйж ч үзээгүй. Амьдралд хэрүүл маргаан гаралгүй л яах вэ, харин охин минь чи энхийн цагаан тагтаа юм, уур хилэнг хүртэл салхи мэт хөөж одуулна. Энэ ертөнц дээр үүнийг охин чамаас минь өөр хэн ч чадахгүй. Гайхалтай байгаа биз???

Энхрий охин чи минь гэхдээ жаахан эрх шүү. Төрсөн гэртээ аав нь дураар нь байлгадаг байсан нь үнэн. Дураар нь өсгөх гээд дэндүү дураар нь байлгачихав уу даа гэж хааяа боддог байсан. Гэхдээ чи минь ухаантай, хайр дааж чаддаг гэдгээ аавдаа дандаа мэдрүүлдэг. Хатуухан үг ч хэлж байгаагүй гэхэд чи минь чихэнд минь хонх зүүж, сэтгэл зовоож байсан удаагүй. Төрсөн цагаасаа эхлээд л амьдралд минь утга учир нэмж, бахархах бахархал, хайрлах хайртай байлгасан юм шүү.

Ингээд охин минь нөхөрт гарч, хүний хүн боллоо. Аавдаа эрхэлж туньдаг шигээ хошуугаа унжуулан битгий уйлаарай. Эрхэлж туних цаг эмэгтэй хүнд эцгийн гэрт нь л байдаг юм шүү. Өөрөө амьдарл зохиож, өөрөө үрийн зулай үнэрлэнэ. Надад өгч байсан тэр л жаргалыг өөрийн сэтгэл зүрхээрээ мэдрэнэ. Сонсооч охин минь үртэй хүн ямар жаргалтай гээч... Энэ орчлон дээрх ямар ч сэтгэлийн жаргал үртэй байхын жаргалыг гүйцэхгүй...Энэ орчлонд хүн болж төрснөөр амссан хамгийн жаргалтай өдөр охин чи минь наддаа мэндэлсэн өдөр... Энэ орчлонд хүн болж төрөөд үнэртсэн хамгийн тансаг үнэр охин чиний минь зулайн үнэр юм шүү. Амьдралд цөхрөх, гуних өдөр хоног байлгүй л яах вэ? Харин үр хүүхдийнхээ төлөө амьдрахад зовлон гуниг юу ч биш байдаг юм шүү... 

Хайраар дүүрэн амьдраарай охин минь. Энхрий охин минь наддаа бүх насны минь залбирлын оронд ирсэн бэлэг юм шүү.